Hadrian’s wall
Tekst en foto’s: Vian Gast.
Toen de Romeinen in 43 AD Britannië binnenvielen, hadden zij er nog het volste vertrouwen in dat ze in korte tijd het hele gebied zouden kunnen veroveren en bezetten. Maar vooral het noordelijkste deel, wat nu Schotland is, bleek een lastige klus. In 122 AD besloot keizer Hadrianus (117-138 AD) de uitbreidingspogingen te staken en in plaats daarvan het veroverde gebied te consolideren. Hij liet een tastbare grens bouwen in de vorm van een muur dwars over Engeland, van Bowness-on-Solway in het westen tot Newcastle-upon-Tyne in het oosten, 80 Romeinse mijlen ofwel 117 km lang. Deze Muur van Hadrianus (afb.1.) hield de barbaren uit het noorden buiten, maar vormde ook een fysieke limiet aan het Romeinse Rijk.
De Muur en zijn 16 forten met bijbehorende dorpjes (burgernederzettingen die ontstonden naast de forten met winkels & vertier en vermaak voor de soldaten, een zgn. vicus) werden bijna 300 jaar lang gebruikt en bewoond. Vandaag de dag zijn de resten van deze monumentale constructie een feestje voor archeologen. Zoveel prachtige archeologie in zo’n mooie omgeving (England’s fields of green), (afb. 2.) daar wilden wij van de AWLV (afb. 3.) ook eens graag een kijkje nemen! Dus op 16 mei vertrokken wij met DFDS Seaways naar Newcastle-upon-Tyne, voor een vol programma langs Hadrian’s Wall, met de bedoeling om de gehele muur te bezoeken van west naar oost.
De volgende dag kwamen we veilig aan in de haven, maar wakker gehouden door de motoren van de boot, was niet iedereen even uitgerust. Dus eerst theedrinken en lunchen bij Quilliam Brothers Teahouse in Newcastle-upon-Tyne. Daartegenover ligt het Hancock/Great North Museum, ons eerste excursiepunt. Een maquette van de hele muur waar je van bovenaf op kon kijken, was een mooi startpunt voor de rest van de reis. Dit was voor die dag ook de enige bezichtiging, want ons verblijf in de Lanercost Cottages was nog ruim een uur rijden, en dan moesten er ook nog wat boodschappen gedaan worden. De dag eindigde met diner in de Blacksmiths Arms.
Het huidige dorpje Bowness-on-Solway is waar de Muur eindigde aan de westkust. Ten zuiden hiervan werd de kust beschermd door losse forten. Dit gingen we op woensdag bekijken. In Bowness-on-Solway hebben we een prachtige strandwandeling gemaakt, maar van de Romeinen is niks meer te zien (afb. 4.). In Maryport lag ooit een groot fort, waarschijnlijk gebouwd onder Hadrianus voor het Eerste Cohort van Spanjaarden. Op de resten ervan grazen nu schapen (afb. 5.). Er is een prachtig museum bij, het Senhouse Roman Museum. Hier zijn vooral heel veel altaren te zien, gewijd aan verschillende goden en godinnen, zoals Jupiter en Minerva, maar ook de Keltische godin Epona.
Op donderdag hebben we eerst het Tullie House Museum in Carlisle bezocht. Zij hebben ook een prachtige Romeinse afdeling, en speciaal voor ons werden enige originele artefacten (fibulae, sieraden) tevoorschijn gehaald, die we mochten bekijken en vasthouden. Na de lunch splitste de groep zich, sommigen gingen het kasteel van Carlisle bezoeken, anderen de Guildhall (afb. 6.). Enkelen raakten ook nog verdwaald in een enorme tweedehandsboekenwinkel, waar je in de bijbehorende tearoom zelf echte, oude jazzplaten mocht opzetten (zwart vinyl, met naald enzo). Nu was de gemiddelde leeftijd van de deelnemende leden dusdanig, dat dat geen probleem was.
Aan het einde van de dag hebben we de Evensong in de kathedraal van Carlisle bijgewoond. Hier werd prachtig gezongen door het koor tijdens de avonddienst. Het was heel bijzonder, die zuivere stemmen tegen het sterrenplafond in de kathedraal (afb. 7.). Ter afsluiting hebben we Italiaans gegeten op de begane grond van de Guildhall; daar waar vroeger de leerlooiers en wevers werkten, bakken ze nu pizza.
Op vrijdag dan ons eerste bezoek aan een fort waar daadwerkelijk nog wat van te zien was, Birdoswald Roman Fort. De oostelijke toegangspoort is de best bewaard gebleven poort langs de Muur (afb. 8.). De site is complex, want in de Romeinse tijd werd er al continu her-, ver- en bijgebouwd door de opeenvolgende garnizoenen, maar ook daarna is er van alles gebeurd. De plaats is met tussenpozen altijd bewoond gebleven en beslaat nu 1800 jaar geschiedenis, van Romeinen, Middeleeuwers, border raiders en Victorians tot het huidige Museum en de site. De volgende stop was Housesteads Roman Fort. Bij aankomst is het eerste wat je denkt: ‘hé dit lijkt op het vorige fort’. En dat is natuurlijk ook zo, want al die forten zijn volgens dezelfde blauwdruk gebouwd (afb. 9.). Een verdedigingsmuur in de vorm van een speelkaart, rechthoekig met afgeronde hoeken, onderbroken door vier poorten in de windrichtingen. In het midden de Principia (kantoor en geldopslag), het Praetorium (huis van de commandant, verwarmd en met eigen latrine), de Horrea (graanschuren), een Valetudinarium (ziekenhuis) en daaromheen de barakken voor de soldaten. Bij Housesteads zijn ook nog goed bewaarde resten van de latrines te zien. Het badhuis bevond zich buiten het fort.
En zo waren we op zaterdag al op de helft van de excursie aangekomen, tijd voor het hoogtepunt, Vindolanda en het Roman Army Museum. In de ochtend eerst naar het Roman Army Museum. In dit museum leer je van alles over het Romeinse leger, het is heel uitgebreid. Er is ook een prachtige film te zien, Edge of Empire, met een voorstelling van hoe het leven voor een soldaat aan de Muur geweest had kunnen zijn. Daarna gingen we naar Vindolanda en het bijbehorende museum. In Vindolanda wordt al 40 jaar opgegraven, en ze zijn nog lang niet klaar! Er is een onvoorstelbare hoeveelheid prachtige spullen gevonden, met in het bijzonder veel leren artefacten zoals schoenen (afb. 10.), en tent- en zadelresten, geconserveerd in de veenachtige ondergrond. Maar het meest beroemd is Vindolanda natuurlijk om zijn Vindolanda Tablets, de oudste bewaard gebleven handgeschreven documenten van Engeland. Het gaat hier om dunne houten tabletjes ter grootte van een ansichtkaart beschreven met inkt daterend uit de eerste en tweede eeuw AD. De boodschappen op deze ‘brieven’ variëren van officiële militaire correspondentie, tot hele persoonlijke berichten zoals de beroemde verjaardagsuitnodiging, en het verzoek van een soldaat aan zijn moeder om nieuwe sokken te sturen. De meeste tabletten liggen in het British Museum in Londen, maar enkelen zijn in Vindolanda gebleven, met uitgebreide uitleg.
Zondag was het rustdag. Het was die dag heerlijk weer met veel zon, dus iedereen heeft wel een wandeling gemaakt door het mooie Engelse landschap, het klooster en de kerk van Lanercost (afb. 11.) bezocht (we logeerden tenslotte ernaast) en daarna lekker in de zon uitgerust. Anderen hebben ook deze dag nog dingen bezocht, zoals de kathedraal van Hexham, en het Angelsaksische kruis uit de achtste eeuw in Bewcastle.
Na deze rustdag konden we er op maandag weer vol tegenaan, met als eerste stop de resten van de Tempel van Mithras (afb. 12.), behorende bij het Romeinse Fort Broccolitia (nu niet meer te zien). Titia vertelde ons over de Romeinse god Mithras en zijn cultus in het Romeinse rijk. Er staan nog 3 altaartjes in de tempel (replica’s weliswaar, vandaag de dag), en veel bezoekers laten muntjes daarop achter, zoals mensen dat gewend zijn te doen op heilige plaatsen. Hierna gingen we verder naar Chesters Roman Fort, dat bijzonder is omdat het een cavalerie fort is, met paarden. Naast het fort zijn de resten te zien van een badhuis langs de rivier. Vandaar kun je naar een platform lopen om de restanten te bekijken van een Romeinse brug die ooit de rivier overspande. In de middag hebben we Corbridge Roman Fort bezocht. Het meest bijzondere wat hier te zien is, is natuurlijk de Corbridge Hoard, de verroeste overblijfselen van een kist met daarin de bezittingen van een Romeinse soldaat: zijn wapens, gereedschappen, dobbelstenen, kookgerei en het meest bijzondere, zijn lorica segmentata. Dit borstharnas bestond uit ijzeren stroken aan elkaar bevestigd met bronzen gespen. De resten uit Corbridge zijn de meest complete ooit gevonden.
Aan het einde van deze lange dag werd besloten een laatste avondmaal te houden in een pub in Hexham. Claudia en Vian werden hartelijk bedankt met mooie cadeaus voor de organisatie en daarna heeft iedereen heerlijk gegeten.
Toen was het tijd om naar huis te gaan, maar niet voordat we nog twee forten hadden bezocht, in Newcastle-upon-Tyne, dus vlakbij de boot. Arbeia Roman Fort was een bevoorradingsfort. Hier bevonden zich dus meer graanschuren dan in andere forten. Op de site zijn een toegangspoort, een praetorium en een barak (afb. 13.) nagebouwd. Zo krijg je een goed idee van hoe het er in werkelijkheid uitzag. De allerlaatste stop was toepasselijk ook het letterlijke einde van de Muur, Segedunum Fort bij Wallsend. Van het fort is niet veel meer over, maar er is een mooi museum bij. En toen was de koek toch echt op en was het tijd om naar de boot en naar huis te gaan.
Het was een zeer geslaagde excursie, met heel veel archeologie, groene heuvels met schapen, koeien en bloeiende bloemen, tearooms met allerhande cakes en sweets en winkeltjes met boeken, nieuw en tweedehands. Ook het eten was heerlijk, met als hoogtepunt een Romeinse linzensoep bereid door Claudia. En dan hadden we al die tijd ook nog eens heerlijk weer!
 Afb. 1. Hadrian’s wall. |
 Afb. 2. England’s fields of green. |
 Afb. 3. Groepsfoto. |
 Afb. 4. De kust bij Bowness-on-Solway. |
 Afb. 5. De schapen grazen op de resten van het fort bij Maryport. |
 Afb. 6. Guildhall Museum en Franco’s Ristorante. |
 Afb. 7. Het sterrenplafond van de kathedraal van Carlisle. |
 Afb. 8. De Oostelijke toegangspoort van Birdoswald Fort. |
 Afb. 9. Plattegrond fort Housestead. |
 Afb. 10. Leren schoenen in Vindolanda museum. |
 Afb. 11. Lanercost Priory. |
 Afb.12. Mithrastempel. |
 Afb. 13. Arbeia fort reconstructie toegangspoort. |
