Onder de Grote Kerk in Elst (bij Nijmegen) liggen de resten van twee Romeinse tempels. Op 9 juni had de AWLV een excursie hierheen georganiseerd. Harrie was onze uiterst deskundige gids.
Afb. 1. De grote kerk Elst.
De huidige Grote Kerk is gebouwd in de 15de eeuw in gotische stijl (Afb. 1.). De monumentale toren bestaat uit twee vierkanten met daarop een achthoek, net zoals de Domtoren in Utrecht. In de volksmond waren er altijd verhalen over oude fundamenten die onder de huidige kerk zouden liggen, maar men kon er niet bij. In 1944 verwoestten de Duitsers de kerk om te voorkomen dat het een uitkijkpost zou worden, waarna nog slechts de muren en de toren overeind stonden. Een rampzalige gebeurtenis, maar wel eentje die de gelegenheid bood om archeologisch onderzoek te doen, voorafgaand aan de restauratie.
Onder de kerk werden inderdaad fundamenten en muren aangetroffen van twee tempels waarvan de oudste stamt uit de jaren 50 van de eerste eeuw. In dit kleine, rechthoekige gebouw konden de Bataven in Romeinse militaire dienst hun eigen godheid vereren. De vloer hiervan is prachtig bewaard gebleven (Afb. 2.). Ongeveer een halve eeuw later werd deze tempel vervangen door een veel grotere. Deze nieuwe Gallo-Romeinse omgangstempel stond op een verhoging van 1,5 meter. en had een prachtige zuilengalerij (Afb. 3.). Het aanzien van dit enorme gebouw, één van de grootste Gallo-Romeinse tempels ten noorden van de Alpen, moet een zeer indrukwekkend gezicht zijn geweest.
Voor de constructie ervan zijn de Romeinen niet over één nacht ijs gegaan. Om te kunnen bouwen op de drassige ondergrond werden eerst eikenhouten heipalen de grond in geslagen (Afb. 4. en 5.). Daarop ligt een fundament van ruim één meter. dik, waarin gaten zijn vrijgehouden om het grondwater vrij te laten bewegen. Dit was nodig omdat het grondwaterpeil in die tijd sterk varieerde. Bij de bouw is er daarom zo voor gezorgd dat de muren niet door het water zouden worden ingedrukt. Op dit fundament zijn de tempelmuren gebouwd (Afb. 6.). Veel later, nadat deze tempels allang teloor waren gegaan, werd op dezelfde fundamenten een kerk gebouwd (Afb. 7.). De grondigheid van de Romeinse bouwkunst dwingt na 20 eeuwen nog steeds bewondering af.
In de vitrines van de huidige kerk liggen uitzonderlijke vondsten, waaronder de schedels van een varken, een schaap en een stier. Samen vormen zij een Suovetaurilia, dat hoogstwaarschijnlijk een reinigingsoffer is geweest van de bouwplaats vóór de bouw van de tweede tempel. Dit offer onderstreept het belang van deze tempel.
 Afb. 2. Vloer oudste tempel. |  Afb. 3. Gallo Romeinse tempel. |  Afb. 4. Eikenhouten heipalen. |
 Afb. 5. Eikenhouten heipalen. |  Afb. 6 Fundament tempelmuren. |  Afb. 7.Fundament gotische kerk |
Voor meer informatie kunt u terecht op www.tempelkerkmuseum.nl
Foto’s en tekst: Vian Gast
